De eerste keer Kolejka

Polen, ergens in de jaren 70. In de rij voor een blikje Poolse ham of een doos waspoeder bij een van de staatswinkels. Dat is in het kort waar het spel Kolejka – ‘kolejka’ is Pools voor ‘rij’ – over gaat. Je hebt een lijst met producten die je nodig hebt, en daar ga je naar op jacht in een van de staatswinkels, de wachtrij trotserend. Je probeert wat ‘onder de toonbank’ te kopen. Of je leent de baby van de buurvrouw, want vrouwen met kinderen onder de twee jaar krijgen voorrang. Je moppert wat op de staat, en hup… je wordt verwijderd uit de rij. Je sluit opnieuw aan, en daar sta je dan weer, aan het eind van de wachtrij. De vrachtwagen heeft per ongeluk de goederen in de winkel ernaast afgeleverd. De winkel sluit voortijdig, nog voordat je iets hebt kunnen kopen. Dan rest alleen nog maar een gang naar de zwarte markt.

Iedere speler krijgt een lijstje met goederen die gekocht moeten worden. Ook heeft iedere speler de beschikking over vijf gezinsleden in de vorm van vijf poppetjes, en een stapel kaarten waarmee hij in de rijen kan voorkruipen of medespelers kan pesten. Iedere speler zet z’n gezinsleden ergens in de rij voor een van de vijf soorten winkels: bruin- en witgoed, etenswaren, drogisterij, kleding en meubelen. Daarna worden speculanten (neutrale poppetjes) achteraan in elke rij gezet. Deze speculanten proberen ook al goederen te kopen, om ze op de zwarte markt weer tegen soms woekerprijzen te verkopen. De producten worden in de vrachtwagens geladen. Elke vrachtwagen vervoert één soort goed. En dan kan het spel beginnen.

Leveringskaartjes worden omgedraaid en dat bepaalt welke vrachtwagens die dag goederen komen leveren. Niet elke winkel krijgt iets geleverd. Je kunt dus zomaar in de rij staan voor een lege winkel. Daarna mag iedere speler voorkruip- en/of pestkaarten spelen. Iedere speler heeft precies dezelfde tien kaarten. Je mag er per dag (=één ronde) maar drie spelen, en er zijn vijf dagen in de week. Het is dus zaak om er handig mee om te springen. Nadat iedere speler gepast heeft, mag degene die vooraan in de rij staat één product meenemen. Zijn er nog producten over, dan mag de volgende speler ermee aan de haal. Deze gezinsleden gaan naar huis en worden de volgende dag opnieuw in een rij gezet. Er worden weer kaartjes omgedraaid om te kijken welke vrachtwagens die dag leveren, en het ellebogenwerk begint opnieuw.

Soms loopt een speculant met een product weg. Dat product komt op de zwarte markt terecht. Heb je een product van de zwarte markt nodig, dan stuur je een van je gezinsleden er naar toe. Die kan dan twee eigen producten ruilen tegen één product op de zwarte markt.

Op zaterdag (ronde 6) komen er geen vrachtwagens aan. De leveringslijstjes die tijdens de week zijn gebruikt worden door de nog niet gebruikte stapel geschud. Dit vormt de trekstapel voor de volgende week. Ook krijgt iedereen weer alle voorkruip- en pestkaarten terug. En zo begint er een nieuwe week.

Het spel eindigt wanneer een speler alle producten op z’n lijstje heeft weten te bemachtigen.

Het spel Kolejka is ontwikkeld door het Poolse Institute of National Remembrance met als doel om de herinnering aan de wantoestanden tijdens het communistische regime levend te houden. Daarin is het spel prima geslaagd. En het speelt nog lekker vlot ook. De regels zijn simpel, en het geeft een goed idee van hoe het er aan toe ging tijdens het communistische regime: chaotisch en onlogisch. Zeker als je zelf deze toestanden hebt meegemaakt is het zeer herkenbaar. En heb je het niet meegemaakt, dan kun je je verbazen over de gang van zaken. Verwacht niet dat je erg veel controle hebt over het verloop van het spel. Hoe dan ook: ik vond het erg vermakelijk, en het spel gaat hier zeker nog een paar keer op tafel komen.

Een laatste tip. Het spel is te koop, maar je kunt het ook als ‘print & play’ versie downloaden op de site van The Institute of National Remembrance: Download English print-and-play version of „Kolejka” game.