Hammer of the Scots

Pak de Schotse troon op een regenachtige namiddag

In 1286 reed de pas getrouwde koning Alexander III van Schotland naar zijn vrouw. Hij zat blijkbaar erg verlegen om een troonopvolger, want tegen alle adviezen in ging hij ’s nachts bij stormweer op pad. De ongelukkige werd van zijn paard geworpen de klippen af. En zonder troonopvolger was er een constitutionele crisis geboren. Maar liefst 13 personen meende aanspraak te maken op de Schotse troon. Koning Edward I van Engeland, kruisvaarder en veroveraar van Wales, was zeker de beroerste niet en bemiddelde in het geschil. Eerst plaatste hij een stroman op de troon om deze in 1296 weer af te zetten. De troon bleef leeg, maar het waren de Engelsen die in Schotland de dienst uitmaakten.
Edward had zijn hielen nog maar net gelicht of William Wallace – alias Braveheart – versloeg een Engels legertje bij Stirling Bridge in 1297. De Schotse opstand nam een aanvang. Koning Edward – hij zal er vast de pest in hebben gehad, – marcheerde het jaar er op weer noordwaarts en versloeg de Schotten bij Falkirk. Het duurde echter nog tot 1305 voordat Braveheart gepakt werd en in Londen terechtgesteld. Koning Edward I overleed in 1306 en niet gespeend van enige bescheidenheid koos hij voor zichzelf als grafschrift Hammer of the Scots. Hij werd opgevolgd door zoon Edward II. Waar vader bruut regeerde, was zoonlief vooral verwikkeld in zijn affaire met Lord Gaveston. Dit wekte nogal wat wrevel bij de Engelse adel. Barlow – tijdgenoot en concurrent van Shakespeare – schreef hier een toneelstuk over, die door Derek Jarman indringend werd verfilmd in Edward II. Edward II kun je gerust typeren als een niet zo sterke koning.

Columbia Games

De blokjesspelen van Columbia Games komen van origine uit Canada en in dat bosrijke land hebben zij in 1972 het houten blokje als spelattribuut uitgevonden. In dat jaar bracht Columbia Games een spel uit over de slag om Quebec in 1759 tijdens de zevenjarige oorlog tussen Frankrijk en Groot-Brittannië. Daarna kwamen nog War of 1812, Napoleon en Rommel in the Desert. Mijn eerste kennismaking met Columbia Games vond begin jaren 90 met Eastfront plaats. Daarna kwamen voor mij Bobby Lee, Victory, Pacific Victory en Wizard Kings, dat een fantasy setting heeft. De kwantiteit in een periode van bijna 40 jaar mag dan niet hoog zijn, de kwaliteit mag er zeker wezen, want de meeste spelen zijn ondanks hun ouderdom nog altijd leuk en interessant om te spelen. Voor mij is dit nog altijd het bewijs, dat Columbia Games en het blokjesspelsysteem nog veel potentie heeft. Na de uitgave van Hammer of the Scots in 2002 zijn er nog verschillende titels verschenen, die ik kan aanbevelen: Liberty, Gettysburg: Badges of Courage, Crusader Rex, Athens & Sparta en Texas Glory. Alleen Richard III vond ik minder, maar wellicht ben ik er nog niet uit hoe ik dit spel moet spelen. Tot slot bevind mijn exemplaar van Julius Caesar nog in het vliegtuig. Daar heb ik al weer goede dingen over gelezen, dus met verwachting klopt mijn hart …

De kaart en speelkaarten

Hammer of the Scots wordt gespeeld met 28 rode Engelse en 28 blauwe Schotse blokjes. Schotland is verdeeld in 22 gebieden en Engeland wordt als een speciaal gebied voorgesteld. De regels beslaan slechts 8 pagina’s. Eerst dacht ik, dat een wargame met zo weinig speelvelden en eenheden nooit wat kan zijn. Maar de goede recencies die Hammer of the Scots begon te krijgen, hebben mijn nieuwsgierigheid toch geprikkeld. Uiteindelijk heb ik dan toch dit spel aangeschaft en spijt heb ik er niet van gekregen. Ik heb ’t reeds vele tientallen malen gespeeld en ik verbaas mij op de soms grillige spelverlopen en verrassingen die Hammer of the Scots te bieden heeft.
Hammer of the Scots heeft twee scenario’s van 9 jaar. Het ene heet Braveheart en loopt van 1297 tot 1305 en het andere heet The Bruce van 1306 tot 1314. Er is ook een campaign game dat de volle 18 jaar duurt.

Elk van de 14 edelen in Hammer of the Scots hebben zowel een Engels als een Schots blokje. Dit is afhankelijk van de zijde aan wie ze strijden. Het andere blokje ligt dan naast het spelbord. De heer van Moray heeft echter geen Engels blokje, want Andrew Moray heeft ooit gezworen nooit aan Engelse zijde te vechten. Daarmee inspireerde hij anderen in Noord Schotland. De overige 29 blokjes zijn onder andere Engelse infanterie, de Schotse clans, Ierse en Welsche boogschutters en illustere lieden als de Duke of York en Lancaster.
Elk speljaar trekt iedere speler 5 kaarten. De kaarten hebben een getal van 1, 2, 3 of in plaats van een getal een gebeurtenis een zogeheten Event. Een voorbeeld van een Event is een Truce; een bestand van 1 beurt. Je tegenstander mag jou dan niet aanvallen. Heb je net op de één na laatste beurt je eenheden geconcentreerd voor de finale aanval, speelt je tegenstander de Truce kaart uit en gaat je mooie plannetje niet door. Dan moet je je eenheden maar weer veilig zien in te kwartieren, zodat ze niet doodvriezen tijdens de winter.
Beide spelers kiezen gelijktijdig een kaart. De speler met het hoogste getal gaat eerst en mag dat aantal gebieden activeren om eenheden die zich daar bevinden te verplaatsen. Als beide spelers tegelijkertijd een Eventkaart hebben uitgespeeld eindigt het jaar nadat de events afgehandeld zijn. Zo kunnen speljaren onverwacht kort zijn.

Gevechten

Elk blokje is uniek en heeft een eigen identiteit. Zij worden rechtop geplaatst, zodat de tegenstander slechts de sterkte en de identiteit ervan kan gissen. De sterkte wordt aan de bovenrand aangegeven en dit is meteen het aantal dobbelstenen dat zo’n blokje in een veldslag mag rollen. Door het blokje een kwartslag te draaien worden eenheden opgewaardeerd dan wel afgelaagd. In de regel kunnen blokjes 2 of 3 gebieden bewegen en hebben ze een eigen vuurkracht en volgorde van vuren in een veldslag; de A-blokjes vuren voor de B-blokjes en deze weer voor de C-blokjes. Dit combatmechanisme is sindsdien typerende voor alle blokjesspelen van Columbia Games.
Nadat beide spelers hun bewegingen uitgevoerd hebben, worden de veldslagen afgewerkt. Een veldslag bestaat uit 3 ronden. De eenheden worden opengelegd en in volgorde gezet naar categorie, zoals vermeld op het blokje – A, B of C. Per categorie rolt de verdediger voor de aanvaller en elke eenheid heeft de optie om te rollen of terug te trekken naar een aangrenzend gebied. De schade moet meteen worden genomen op de sterkste eenheden. Vernietigde eenheden mogen meestal weer gebouwd worden, maar sommigen verdwijnen permanent uit het spel. Geëlimineerde edelen lopen over naar de tegenstander en de dood van de Schotse koning of Edward II betekent tevens het einde van het spel. Haal ’m dus tijdig uit de vuurlinie!

Winter

Aan het eind van een speljaar vindt er een winterfase plaats. Edelen en Engelse eenheden keren dan huiswaarts. Alle edelen overwinteren in hun eigen kasteel. Gerafineerd hierbij is dat de Engelse edelen eerder naar huis gaan dan de Schotse. Ik zal dit illustreren aan de hand van een voorbeeld. De Engelse edele Steward heeft Lennox bezet en de Schotse edele Lennox heeft Steward bezet. De Engelsgezinde edelen keren eerst naar huis, dus Steward go home. Echter diens kasteel is in Schotse handen. Het rode Engelse blokje van Steward wordt vervangen door een blauwe Schotse. Vervolgens keert de Schotse Lennox zonder problemen terug naar huis. Beide graafschappen zijn nu in Schotse handen.
Als de Schotten een bepaald aantal edelen aan hun zijde hebben, mogen ze een koning kronen. Dat betekent een blokje erbij en met slechts 56 blokjes in het spel kan elk blokje het verschil maken. Verder kunnen de Fransen – de traditionele aartsvijand van Engeland – versterkingen sturen. De Noren hebben ook een blokje, dat zich vrij over zee mag bewegen. In die dagen hoorden de Orkney eilanden bij Noorwegen; een overblijfsel van het Vikingtijdperk. Sommige van deze regels, vooral het Schotse-koning-kronen, worden moeilijker uitgelegd dan ze eigenlijk zijn.
In Hammer of the Scots komt ook tot uitdrukking, dat de Schotten onderling verdeeld zijn. Edelen zijn aanhanger van Bruce of Comyn en als Robert the Bruce tot koning wordt gekroond, lopen de Comyngezinden meteen over naar Engelse zijde. En het omgekeerde geldt ook. Rare jongens die Schotten. Ik dacht dat zij met z’n allen streden de voor de vrijheid van Schotland. Hoe dan ook … dit soort regels geven het spel een historische tintje en dat waardeer ik.

Braveheart the Movie

Menigeen zal de film Braveheart gezien hebben. Persoonlijk kon de film mij maar matig boeien en na nog geen half uur hield ik het voor gezien. Niet omdat het aldoor regende of dat er flink gesjoemeld is met de historische feiten, maar vooral vanwege de ééndimensionaliteit van de karakters en omdat het allemaal wel erg Amerikaans aandeed. Dat stoort mij, maar verwacht had ik het ook allemaal wel een beetje. Uit Hollywood komen nu eenmaal geen historische docudrama’s of cinema met Shakespeariaanse allure.

Robert the Bruce

Na de terechtstelling van Wallace in 1305 trad er nog een illuster personage op de voorgrond: Robert the Bruce. Hij stak zijn rivaal Comyn neer met een dolk, werd vogelvrij verklaard en geëxcommuniceerd. Met weinig meer te verliezen liet hij zich met geringe steun tot Koning van Schotland kronen en begon de Engelsen en Comyngezinden te bestrijden. Na enkele tegenslagen begon hij meer en meer succes te boeken, totdat hij heel Schotland behalve Stirling onder controle had. Hij zag ook nog kans het eiland Man te veroveren en invallen te doen in Engeland zelf. Edward II – die nog altijd in onmin leefde met zijn adel – leidde nog wel eens een tegencampagne maar met weinig resultaat.

De climax werd bereikt met Edward’s campagne van 1314, welke eindigde in de slag bij Bannockburn. Hij leed hier een verpletterende nederlaag tegen Robert the Bruce. Koning Edward probeerde het later nog een paar keer, maar in 1327 werd hij op last van zijn vrouw Isabelle en haar minnaar Mortimer vermoord. Op een behoorlijk gruwelijke wijze, als ik de film Edward II mag geloven. Het jaar erop werd het verdrag van Edinburg getekend, waarin de soevereiniteit van Schotland werd erkend. Lang rustig bleef het niet, want opvolger Edward III schoof zijn moeder en Mortimer aan de kant en opende nog geen 5 jaar later de vijandelijkheden weer. Het bleef nog lang donderen in Schotland, maar zover rijkt het spel Hammer of the Scots niet.

Conclusie

Al vele jaren ben ik fan van de blokjesspelen van Columbia Games en ze hebben allemaal één ding gemeen. Ze combineren een dubbelblind strategisch systeem met een elegant tactisch systeem. Het zijn historische strategiespelen zonder de vele details van de meer traditionelere wargames. Aangezien een houten blokje veel duurder is, dan een kartonnen counter, zijn de blokjessystemen tot een bepaalde mate van eenvoud en dus speelbaarheid gedwongen. Dit is zeker niet ten koste van de kwaliteit gegaan en ook niet van de historiciteit. Wat mij betreft mogen er nog vele titels verschijnen, al zijn enkele oudere titels wel toe aan een facelift.
Is Hammer of the Scots wel een wargame? Een kenmerk van een wargame vind ik, dat er zich een verhaal ontvouwt. Na afloop van een wargame kun je het verloop van een veldslag, campagne of hele oorlog navertellen. Soms zelfs jaren later nog. In Hammer of the Scots is dit verhaal er nog wel en klopt deze ook, maar Hammer of the Scots speelt wel erg vlot. Toch vind ik het simulatiegehalte dermate hoog, dat ik het nog steeds als een wargame beschouw, ondanks dat de speelbaarheid een beetje ten koste gaat van de intensiteit van de spelbeleving. En als je eenmaal enige routine hebt opgebouwd, schuif je al heel snel met blokjes over het bord en raak je een beetje de voeling met de historie kwijt. Maar ja, so what! Hammer of the Scots is een onderhoudend, schaakachtig en inventief blokjesspel, dat alle liefhebbers van strategiespelen en historische wargames zal bekoren.

Henri Anemaat

Hammer of the Scots
Totaal
Historiciteit
Speelbaarheid
Vormgeving
Geluk
Tactiek