Totalitarisme in Spel
Het is akelig stil en niemand heeft ’t er over, maar het is dit jaar precies 25 jaar 1984. Dat was destijds toch wel even anders. Er verschenen artikelen in kranten en tijdschriften. Televisieprogramma’s werden eraan gewijd en het boek werd verfilmd. Electropopband Eurythmics zorgde voor de soundtrack. Klik er maar op eens op, dan heb je passende achtergrondmuziek terwijl je dit artikel leest! En wat dacht je van het meesterlijke reclamefilmpje van Apple wat verder naar beneden. Waar men toen IBM als de Big Brother zag, zal menigeen tegenwoordig er een andere softwaregigant in herkennen. Een kwart eeuw 1984! Voor mij aanleiding het boek van George Orwell aan te schaffen en nog maar eens te lezen. Dit keer in mijn eigen moerstaal. Ook heb ik meteen de DVD maar in huis gehaald. Vrolijk werd ik er niet van, maar als spelliefhebber vroeg ik mij op een gegeven moment af … bestaat er ook een spel van? Ik moest terugdenken aan twee spelen die ik al heel lang niet meer gespeeld heb: Junta en Kremlin. Het was het begin van een zoektocht.
George Orwell en zijn schrikbeeld
Geboren in koloniaal India als Eric Blair – George Orwell is een pseudoniem – diende hij later bij de Birmese politie. Later sloot zij zich aan bij een groep Trotskisten tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) en vocht aan Republikeinse zijde. Daar maakte hij kennis met de lange arm van Stalin in zijn poging de Trotskisten weg te krijgen. En als Brits journalist was hij onderhevig aan de censuur die er heerste tijdens de Tweede Wereldoorlog. Door zijn ervaringen met de invloed die het koloniale bewind uitoefende of het leven van de gewone inlander, zijn ervaringen in Spanje en de politieke situatie in de Sovjet Unie zette hem dermate aan het denken, dat hij een boek schreef om nog maar eens – hij schreef al eens Boerderij der Dieren oftewel Animal Farm – te waarschuwen tegen het gevaar dat dergelijke regimes in zich hadden. Om het dichtbij zijn lezers te brengen situeerde bij de totalitaire staat in een toekomstig Engeland met een eigen ideologie, genaamd Engsoc oftwel English Socialism. Hij draaide de cijfers van 1948 om en kwam zo aan de titel voor zijn boek … 1984. In romanvorm verpakt Orwell een stukje maatschappijleer, zoals ik die op school had moeten krijgen, maar nooit heb gehad. En op de vraag zou het werkelijk zo kunnen gebeuren, antwoord ik of je dat wel zou willen weten. Er is tegenwoordig technisch veel meer mogelijk dan Orwell ooit voor mogelijk had kunnen houden. Zo is er tegenwoordig internet. Het aanpassen van digitale archieven naar de gewenste waarheid lijkt mij een fluitje van een cent. Er gebeuren nu al vreemde aanpassingen op WikiPedia. En het lijkt mij dat je echt alle ruimtes kunt volhangen met niet al te dure camera’s, die aan autoherkenning kunnen doen. Zo krijgen in het Londen van vandaag vele camerateams in een mum van tijd de politie voor de neus; hun camera werd herkend als potentiële raketwerper. We kunnen van-alles-en-nog-wat in databanken vastleggen en koppelen, tracken en tracen met GPS en vingers en irissen scannen. Als al deze ‘schitterende’ technogieën in verkeerde handen valt, kan Orwells schrikbeeld alsnog uitkomen. Gewoon als de omstandigheden daar zijn. En je weet ’t! De Partij heeft maar één doel: aan de macht blijven tegen elke prijs en met elk middel. En daar komen ze eerlijk voor uit. Dat maakt ze dan weer wel sympathiek. Maar zelf zal Orwell het niet meer meemaken. Hij overleed in 1950 op 46-jarige leeftijd aan de gevolgen van tuberculose. Wie weet wat voor schitterende denkbeelden hij nog had kunnen schenken aan de mensheid. We zullen ’t nooit weten, maar 1984 is zijn belangrijkste nalatenschap dat deel uitmaakt van onze hedendaagse beeldcultuur.
[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=OYecfV3ubP8[/youtube]
Nieuwspraak
1984 bevat vele ideeën die je toch achter de oren doen krabben, maar het meest duivelse uit het hele boek vind ik toch wel de bedenking van Nieuwspraak of Newspeak. Dat is een door de Partij ingezette toekomstige taalontwikkeling en zal rond 2050 zijn definitieve vorm hebben als de herinnering aan de oude taal oftewel Oldspeak vervaagd is. In een appendix wordt de werking en opzet van de taal uitgelegd; een must-read voor elke taalkundig geïnteresseerde. De bedoeling is, om het intellectuele denkkader te verkleinen, zodat ongenoegens jegens de Partij niet langer onder woorden kunnen worden gebracht. Een woord als “vrij” bestaat enkel nog in de betekenis als “vrij van luizen”. Ook de grammatica wordt sterk vereenvoudigd, zodat zinnen met een dubbele betekenis of met een ondertoon niet langer uitgesproken kunnen worden. Ook worden ‘overbodige’ woorden geschrapt en krijgt elk woord nog maar een enkele betekenis. Het Nieuwspraak-woordenboek is dan ook het enige woordenboek dat met elke nieuwe uitgave dunner wordt. De werken van Shakespeare en Harry Mulisch zullen in deze staccato Jip-en-Janneke taal hun literaire diepgang en betekenis verliezen, terwijl het prestige ervan behouden blijft. Natuurlijk niet nadat de Partij onwelgevallige passages aangepast zijn. “Dubbelplus ongoed” zou ik zeggen!
Junta
In het land Republica de los Bananos – dat ver van ons bed ligt – wordt de regering uitgeoefend door El Presidente, een minister van veiligheid – oftewel de geheime dienst – drie generaals, een admiraal en een bevelhebber van de luchtmacht. El Presidente benoemt hen en zij besturen het land en alles is pais en vree. Althans zo lijkt het. Elk jaar moet de uit het rijke Westen ontvangen ontwikkelingshulp verdeeld worden … onder de leden van de junta wel te verstaan. Maar misschien bedoelen ze er de van de CIA ontvangen gelden mee. Ontwikkelingshulp kan een ruime definitie hebben.
In mijn oude spelersgroepje bestond het volgende ritueel. El Presidente nam tijdens de begrotingsronde 8 geldbriefjes van de stapel. Hij bekeek ze dan en trok een bedenkelijk gezicht: “Dit wordt een slecht jaar!”. De anderen wisten dan welke briefjes ze tegemoet konden zien. Zelf stak El Presidente dan de twee- en drie-briefjes in zijn eigen zak. De rest deelde hij – net als de beschikbare functies – naar believen uit. 
Want ja, El Presidente kan alleen in het zadel blijven als hij voldoende steun heeft. “Zo nu heeft iedereen evenveel geld!” is ook een mooie, terwijl ieder evenveel briefjes krijgt. De twee- en drie-briefjes steekt ‘ie mooi in zijn eigen zak.
Junta gaat over de geneugten van macht. Zo is het mogelijk middels kaartjes of als je de minister van veiligheid bent iemand te proberen te liquideren. Je wijst dan de persoon in kwestie en de locatie waar hij zit aan. Deze lokaties kunnen zijn: bank, minnares, hoofdkwartier, nachtclub of thuis op de bank. Voor deze lokaties heeft een speler gekozen. Oh ja, en dat geld dat je in je zak steekt moet wel op je Zwitserse bankrekening gestort worden. Zo kun je het spel winnen, maar ja dan moet je niet te vaak geliquideerd worden als je net de bank binnenloopt.
Natuurlijk blijven degenen die nooit wat krijgen niet machteloos toekijken. Op gezette tijden neemt de onvrede dermate vormen aan, dat er een heuse coup wordt gepleegd. Dan verandert het spel van een politiek spel in een heuse wargame. De opstandelingen – aangevoerd door een Che Guevarra achtige figuur – moeten dan in zes beurten drie van de vijf strategische gebouwen in handen krijgen: Presidentieel paleis, Parlement, Radiostation, Centraal Station en de Nationale Bank. De grap is dat degenen die loyaal zijn aan El Presidente mogen overlopen en zich bij de coupplegers mogen aansluiten. En dat degene die de coup wint een willekeurig iemand van de tegenpartij tegen de muur mag zetten. Dat hoeft dus niet persé de ringleader of El Presidente te zijn. Het gezegde “You can’t change human nature” maakt dit spel meer dan waar!
Kremlin
Know your enemy is een belangrijke regel in de oorlogvoering. Nou dat was tijdens de Koude Oorlog (1945-1989) een beetje lastig. De Sovjet Unie blonk niet bepaald uit in openhartigheid. Gelukkig had je Kremlinologen die zich gespecialiseerd hadden in het interpreteren van tekenen uit het Kremlin. Als tijdens de 1 mei parade bepaalde partijbonzen niet meer op het balkon stonden te zwaaien, dan konden zij in ongenade gevallen zijn. Of als de volgorde van de zwaaiers anders was, kon dat duiden op een geslechte machtsstrijd. Maar ja, het jaar erop stonden ze er doodleuk weer of was de pikorde weer hersteld. Kortom, je kon er geen pijl op trekken. De Kremlinologen waren dan ook de koffiedikkijkers van de Koude Oorlog. In de eerste helft van de jaren tachtig werd een serie oude partijbonzen tot secretaris-generaal benoemd. De begrafenissen van Breznjev, Andropov en Tsjernenko volgden elkaar in kort tijd op in de jaren 1982 tot 1985. Dit gegeven is waarschijnlijk de basis van de uitgave van Kremlin.
In Kremlin staat op het spelbord de Sovjet-hierarchie in piramidevorm weergeven. Natuurlijk staat de Secretaris-Generaal aan top. De tweede violen worden gespeeld door het hoofd van de KGB, de Minister van Buitenlandse Zaken en de minister van Defensie. De mindere goden staan weer lager en ze hebben allemaal grappig bedoelde namen in de trant van Kannietkaputnik, Schrokopsky of Wazigov. Voorafgaand aan het spel noteer je op een briefje op wie je gaat inzetten. Ik meen dat je dan één tot en met tien punten verdeelde en wie de hoogste inzet bekend maakt controleert die figuur.
Maar helaas leven de poppetjes niet eeuwig. Met twee cijfers wordt hun leeftijd bijgehouden. Hoe ouder dat ze worden, hoe groter de kans dat ze overlijden. De leeftijd kun je in dit spel beïnvloeden. Van een onderzoekje door de KGB wordt je al gauw 5 jaar ouder. Ook kun je ziek worden. Da’s ook niet leuk. Maar mocht je komen te overlijden, dan wordt je netjes ingemetseld in de muur van het Kremlin, oftewel de aflegstapel. Een verbanning naar Siberië behoort ook tot de mogelijkheden. Dat is niet leuk, want het schijnt er heel koud te zijn.
Doel van het spel is met het door jou gecontrolleerde topmannetje – of topvrouwtje – driemaal te laten zwaaien tijdens de 1 mei parade. De secretaris-generaal moet wel niet al te ziek zijn, want dan zou het zwaaien wel eens kunnen mislukken.
Verdwenen tijdperk
Ja, ondanks de lelijke vormgeving en de slappe kartonnen kaartjes, bewaar ik goede herinneringen aan Junta. West End Games kwam er in 1978 mee. Even ter opfrissing. Dat was het jaar dat Oranje tijdens het WK voetbal in de finale stond tegen gastland Argentinië. Willy van de Kerkhof – gespeeld door Diederick van Vleuten in Studio Spaan (2002) – wist het nog treffend te verwoorden … “Alsof er in Brabant nooit mensen uit een helicopter in de zee worden gegooid”. Ja, het was een tijd dat vrijwel elk Latijns-Amerikaans land een – laten we zeggen – niet zo fris regime had. Tegenwoordig zijn – als ik het goed heb – alle militaire dictaturen in Zuid Amerika verdwenen. Dat maakt het spelen van Junta wel minder actueel.
Hetzelfde geldt eigenlijk ook voor Kremlin, dat door Avalon Hill in 1986 werd uitgegeven. De Perestroika was toen net ingezet en met de val van de Sovjet Unie en de vervaagde herinnering aan stokoude zwaaiende kameraden op het Mausoleum van Lenin, boet het spel flink aan zeggingskracht in.
Maar laten we wel wezen … eigenlijk gaan Junta en Kremlin helemaal niet over totalitarisme. Het zijn parodiespelen en dat maakt ze nou juist leuk. Het is een theorie, maar vroeger – toen de Sovjet Unie nog bestond en junta’s gemeengoed waren, waren dergelijke spelen een soort uitlaatklep. Natuurlijk niet voor de massa, maar wel voor een select spelerspubliek. Dit nog maar los van de vraag of het hier om totalitarisme in de Orwelliaanse zin gaat of dat het ‘gewone’ dictaturen waren. Hoe dan ook … beide spelen geven een tijdsbeeld weer. Wat is het dan toch dat er tegenwoordig niet meer van dergelijke spelen zijn. Inspiratie is er genoeg. Terrorisme, Somalische piraten, de politiek in de US of A, om maar eens wat te noemen. Maar misschien dat dergelijke spelen niet eens meer zullen opvallen in het huidige overweldigende spelaanbod. Maar ze bestaan wel degelijk en er is hoop.
Zo is er een spel over exorbitant graaigedrag van managers al in de maak. Splotter zal dit spel – Greed, Incorporated – in Essen ’09 demonstreren. Of het wat is, kan ik nog niet zeggen. Ook bestaat er een IJslands bordspel dat troost moet bieden aan de treurige situatie waarin het land is geraakt.
Terug naar de zoektocht
Over de door mij ingezette zoektocht kan ik kort zijn. Ik was binnen 10 minuten al klaar. Al googelend kwam ik op Nineteen Eighty Four uit. En bij die ene link bleef het ook. Er is geen uitgever noch een link waar ik het spel kon bestellen. Ook over de auteur kon ik niets terugvinden. Aan de spelbeschrijving had ik ook al niet veel. Aan het plaatje van het spelbord te zien, lijkt het mij meer een soort ganzenbord-maar-dan-anders, maar ik kan mij vergissen. Ik weet ’t gewoon niet. Wel vraag ik me af, wat er toch gebeurt kan zijn? Zouden ze op het Ministerie van Waarheid al begonnen zijn met het aanpassen van de archieven. Zouden ze al totale controle over het internet hebben? En waar is de auteur gebleven? Misschien krijgt hij wel speciale aandacht op het Ministerie van Liefde of zit hij wel in een Blijkamp. Publiekelijk op alle televisies zal hij op een geloofwaardige wijze al zijn misdaden bekennen en alsnog zijn liefde voor Grote Broer – Big Brother – betuigen. Zijn terugkeer in de maatschappij is dan een feit. Hij is genezen. Dan na één of twee jaar zal hij verdwijnen. Plotseling en zonder een spoor na te laten. Uit alle archieven zal zijn naam worden verwijderd. Geen enkele herinnering aan hem zal bewaard blijven. Zijn resten zullen worden gevaporiseerd en in de hogere stratosfeer worden geschoten. Want de Partij vergeet nooit! Ja, zo deden ze dat … toen in 1984.